OMGAAN MET ERVARINGSVERSCHILLEN

Biologiedocent Jan (59 jaar) geeft al 38 jaar seksuele voorlichting aan havo- en vwo-leerlingen op een katholieke school in Zeist. “Een veilige sfeer betekent voor mij dat een leerling alles kwijt kan, zonder angst voor akelige opmerkingen of angst om uitgelachen te worden. Voor mij als docent geldt dat natuurlijk precies hetzelfde.”

“We zeggen geen plassertje maar we maken ook geen grove opmerkingen.”

“Ik probeer vanaf het begin een veilige sfeer te creëren en geef seksuele voorlichting pas in de laatste periode van het jaar. Ook begin ik een maand van te voren met het aankondigen van de lessen zodat leerlingen voorbereid zijn. Tijdens de lessen maak ik afspraken over taalgebruik. We zeggen geen plassertje, maar we maken ook geen grove opmerkingen. Het is namelijk een serieus onderwerp, dat vertel ik ze ook. Ze mogen af en toe grapjes maken, maar we nemen elkaar wel serieus. We hebben respect voor elkaar en vertellen niets door.”

“Soms roepen ze dingen in de klas over neuken.”

“In sommige klassen is een veilige sfeer bijna niet te creëren doordat de klas geen goede verhoudingen heeft. In zo’n klas houd ik het heel zakelijk. Dan gebruik ik het lesmateriaal als leidraad en is er minder vrijheid om klassikaal met elkaar te praten. Sowieso verstoren leerlingen de sfeer wel eens door een opmerking. Ze roepen dan zomaar dingen in de klas, bijvoorbeeld over neuken. Deze opmerkingen worden grappig gevonden door de rest van de jongens. Ik leg de les dan even stil. Ik pak zo’n opmerking meteen aan door bijvoorbeeld zijn opmerking terug te spiegelen: ‘Heb jij het dan al gedaan?’”

“Niemand wil een les over seks missen.”

“Soms onderbreek ik de les niet, maar gebruik de opmerking als opstapje voor een discussie. En als de klas niet reageert op een storende opmerking, dan zet ik de les voort en vraag de leerling na de les waarom hij dat deed. Een leerling die regelmatig opmerkingen maakt, zet ik op de gang. Dat helpt. Niemand wil een les over seks missen. Dus wanneer de leerlingen zien dat je het serieus meent, zullen ze het minder snel weer doen.”

Lex (57 jaar) heeft jarenlang seksuele voorlichting gegeven aan vmbo-leerlingen in Vlaardingen. “Natuurlijk heb ik ook wel eens last gehad van schaamte. Voor mij was de eerste keer seksuele voorlichting geven echt een drempel die ik over moest. Maar na de eerste les merk je hoe leuk leerlingen het vinden en hoe belangrijk het is dat ze deze informatie krijgen. Dat overwint je eigen angst en schaamte.”

“Het is niet de bedoeling dat ik steeds aan het woord ben.”

“Het is gewoon een spannend onderwerp. Ik denk dat het wel belangrijk is dat de leerlingen dit niet merken. Het is daarom handig om je lessen goed voor te bereiden en te laten zien dat het een serieus onderwerp is. En je hebt natuurlijk lesmateriaal waarop je kunt bouwen. Het is ook niet de bedoeling dat jij altijd aan het woord bent. Je wilt de leerlingen stimuleren om hun mening te geven.”

“Ik sta met een neutrale houding voor de klas.”

“Ik denk dat het belangrijk is om met een neutrale houding voor de klas te staan. Natuurlijk heb je een mening of visie, maar je wilt juist dat leerlingen zo op hun gemak zijn dat zij erover praten. Alle leerlingen verdienen die veiligheid. Ik benoem dat ook: ‘Het maakt mij niet uit waar je vandaan komt, hoe je eruit ziet of op wie je verliefd wordt. Zolang het fijn en veilig voor je voelt, is het goed voor mij’.”

Biologiedocente Carla (32 jaar) geeft al dertien jaar seksuele voorlichting op het vmbo. “Ja, het komt voor dat leerlingen vragen stellen over mijn privéleven. Dit heeft volgens mij meer te maken met het uitlokken van een reactie. Ik vind het niet erg verstandig om over mijn eigen seksleven te praten met leerlingen, maar leerlingen proberen het wel. Ze willen meestal geen serieus antwoord hebben, maar eerder kijken hoe je reageert. Bijvoorbeeld: ‘Hoe vaak heeft u seks?’ Daar moet je dus op voorbereid zijn. Eigenlijk moet je alle valkuilen zelf al bedacht hebben thuis. Je moet hier echt duidelijk je grenzen in aangeven.”

"Dan geef ik met een stalen gezicht antwoord op een vraag over anale seks."

In de eerste les vertel ik dat ik geen privévragen beantwoord. Ik gebruik altijd het voorbeeld van mijn oude biologiedocent die van alles vertelde over zijn seksleven. Ik vertel de leerlingen dan dat ik dat erg vervelend vond en ik dus ook geen vragen beantwoord over mijn eigen seksleven. Als kinderen je niet kennen zullen ze je gaan uittesten. Dan moet je met een stalen gezicht gewoon antwoord geven op een vraag over bijvoorbeeld anale seks. Dan denken ze dat ze de juffrouw even kunnen laten blozen met zo’n spannende vraag. Ik ga er dan heel serieus op in en daarmee is de grap eigenlijk al over.”

Biologiedocente Vidija (42 jaar) geeft al meer dan tien jaar seksuele voorlichting op het vmbo in Amsterdam. “Ik lees altijd de leerlingendossiers en overleg met de mentor. Wanneer je weet dat er iets naars gebeurd is, pas ik mijn lessen daarop aan. Ik ga dan niet te diep op de materie in. En ik bespreek het eerst met de leerling dat ik het bijvoorbeeld ga hebben over loverboys. Als een leerling die les niet aanwezig wil zijn, hoeft dat van mij ook niet.”

“Je moet leerlingen zelf laten kiezen wie ze in vertrouwen nemen.”

“Ik vertel de leerlingen dat ik er voor ze ben en dat ze mij altijd mogen benaderen. Ook vertel ik dat ik de problemen voor mezelf houd. Behalve als het probleem te groot is en ik denk dat er professionele hulp nodig is, maar dat weet een leerling dan ook. Je moet leerlingen zelf laten kiezen. Misschien zien ze mij wel niet als de aangewezen persoon en praten ze liever met een zorgcoördinator. Ik vertel altijd dat de keus aan henzelf is. Ik vertel ook altijd dat ze met vragen over soa of zwangerschap bij Sense, de GGD of de huisarts terechtkunnen.”

“Leerlingen mogen altijd iemand meenemen als ze naar mij toe komen.”

“Je ziet aan de reacties van een leerling of er problemen spelen. Bijvoorbeeld als de leerling ineengekrompen zit of niets zegt in de les. Dat zijn voor mij signalen om even apart te praten. Het is niet altijd makkelijk om de signalen te zien. Meestal komen ze naar mij toe, bijvoorbeeld met vragen over zwangerschap. Er kwam eens een meisje naar mij toe die niet meer ongesteld werd. Ze was bang dat ze zwanger was. Ze had haar vriendin meegenomen en daardoor durfde ze naar mij toe te komen. Ik zeg daarom ook tegen leerlingen dat ze altijd naar mij toe mogen komen in de pauze en dat ze iemand mee mogen nemen.”

“Jongens denken dat porno echt is.”

“Ik merk dat veel leerlingen nog geen ervaring hebben maar wel van alles hebben gezien op internet. Vooral jongens kijken porno en denken dat het echt is. Ik corrigeer ze en vertel dat porno niet echt is, dat het een soort toneel is en dat het eigenlijk geen seks is. Seks is veel liefdevoller en vrouwen willen niet zo ruw behandeld worden. Het is belangrijk dat je hier bij stil staat, anders krijgen veel jongens een raar beeld van seks.”

“Meisjes denken dat je seks hoort te hebben in een relatie.”

“Ik merk soms ook dat meisjes denken dat ze seks moeten hebben, omdat het bij een relatie zou horen of omdat de jongen het wil. Ik vertel ze dan dat het ook om het gevoel gaat. Als je nog niet wilt, dan hoeft het niet. Je mag je grenzen aangeven.”

Frank (55 jaar) is vestigingsdirecteur en ckv-docent op een vmbo-school. Hij heeft veel ervaring met het geven van seksuele voorlichting. “Een stukje mediawijsheid is erg belangrijk. Ik zit zelf niet op Facebook, maar ik stel er vragen over aan leerlingen of ik krijg informatie via scholing. Ik denk dat het de taak van de school is om leerlingen te leren hier veilig mee om te gaan.”

 “Vroeger roddelden de leerlingen op het schoolplein, nu via Facebook.”

“Vroeger roddelden de leerlingen op het schoolplein of via briefjes. Nu gebeurt het via Facebook of Twitter. Het gaat veel sneller en het bereik is groter. Dit speelt op onze school vooral bij meisjes. Er wordt bijvoorbeeld in een berichtje gezegd dat iemand een slet is. Ik praat dan met die leerlingen apart, tot de emotie gezakt is.”

“Het is moeilijk om er op tijd bij te zijn.”

“Het is cruciaal dat een berichtje eraf gehaald wordt. Met die sociale media gaat het razendsnel en zijn er zo vijf andere leerlingen die dat oppakken en dan komt de ruzie weer terug en krijg je een enorme interactie van emoties. Uiteindelijk moet je dan met een veel grotere groep praten. Maar het is erg moeilijk om er op tijd bij te zijn. Je weet het vaak niet meteen als docent. Meestal komen leerlingen naar mij toe of je merkt het aan de spanning in de klas.”

Lilian (59 jaar) is docente wiskunde en Nederlands op een vmbo-school in Amsterdam. Sinds enkele jaren geeft ze seksuele voorlichting. “In mijn klas zitten leerlingen met verschillende culturele achtergronden. In het ene gezin wordt thuis over seks gesproken, in het andere helemaal niet. Alle leerlingen moeten dus met hun vragen ergens terecht kunnen en ik denk dat de school daar de plek voor is. Seksuele voorlichting hoort bij de opvoeding en pedagogische ontwikkeling van een kind, of je nou Marokkaans, Surinaams of Nederlands bent.”

“Ik ben Surinaams en vertel hoe er bij mij over relaties gedacht wordt.”

“In het begin van de les zeg ik dat ik iedereen accepteer. Iedereen is anders, we hebben het over mensen. Moslims, Hindoestanen, Somaliërs, Surinamers, homo’s. Ik accepteer iedereen en vertel de leerlingen ook dat het belangrijk is om respect te hebben voor andere mensen. Je merkt dat leerlingen heel nieuwsgierig zijn naar andermans cultuur. Ik wil dat zelf ook weten en stimuleer deze uitwisseling. Ik ben Surinaams en vertel hoe er bij mij over relaties gedacht wordt. En dan komen de verhalen vanzelf los bij leerlingen.”

“Als leerlingen elkaars cultuur kennen, accepteren ze die eerder.”

“Vaak hebben leerlingen niet eens bewust door dat er verschillen zijn tussen hun culturen. Het is zo normaal voor ze. In de klas zitten zoveel andere culturen. Ze zien elkaar niet als Marokkaan, Turk of Somaliër. Soms merken ze pas dat er verschillen zijn op het moment dat iemand een opmerking maakt die verschilt van hun eigen opvoeding. Ik vertel ze dat er verschillen zijn tussen culturen. Wat in de ene cultuur heel normaal is, kan weer niet in de andere cultuur. Ik stimuleer het uitwisselen van ideeën. Het is belangrijk dat leerlingen iets van elkaar cultuur weten, zodat ze het eerder respecteren.”